Giữa tháng 9/1973, lãnh tụ Cuba Fidel Castro đến thăm vùng giải phóng miền Nam Việt Nam tỉnh Quảng Trị. Trong tâm khảm cán bộ, chiến sỹ và Nhân dân ta ai ai cũng nhớ hình ảnh lãnh tụ Fidel Castro - “người bạn lớn” của Việt Nam hiên ngang, dũng cảm nhưng luôn gần gũi, thân thiết và sâu sát với từng nơi ông đặt chân đến. 10 năm trước đó, ngày 25/9/1963, Cuba thành lập Ủy ban Đoàn kết đầu tiên với Việt Nam.
Theo Tiến sỹ González Saez- một chuyên gia của Cuba, tháng 9 là tháng đặc biệt trong quan hệ song phương, là thời điểm để lắng đọng và suy ngẫm về những tình cảm thân thiết giữa hai dân tộc vốn là hình mẫu trong quan hệ quốc tế này, để bắt đầu mở ra một trang khác cho lịch sử đoàn kết anh em giữa Cuba và Việt Nam. Thế giới đang trải qua những thách thức phức tạp và điều kiện hiện nay đã rất khác. Mặc dù vậy, bất chấp khoảng cách địa lý, Cuba và Việt Nam vẫn kiên trì nâng tầm mối quan hệ lịch sử trên mọi phương diện. Tình cảm giữa hai dân tộc không mang tính chính trị mà là tình anh em chân thật, xuất phát từ trái tim. Chuyên gia Cuba nhấn mạnh rằng những dịp kỷ niệm như tháng 9 năm nay là cột mốc quan trọng, là dịp để những người trẻ hiểu được cha ông đã dày công gây dựng và vun đắp mối tình hữu nghị này như thế nào qua thời gian, truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.
Điểm lại những cột mốc quan trọng trong quan hệ kể từ khi hai nước chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao ngày 2/12/1960, nhà nghiên cứu Cuba cho rằng năm 1963 là năm quan trọng đánh dấu cam kết cao độ của La Habana với Hà Nội.
Nhà lãnh đạo lịch sử của Cách mạng Cuba Fidel Castro đã giao nhiệm vụ cho nữ anh hùng của Moncada - bà Melba Hernández - tổ chức một phong trào đoàn kết và ủng hộ cuộc đấu tranh giải phóng miền Nam Việt Nam.
Kể từ khi thành lập vào ngày 25/9/1963, bà Melba đã chủ trì Ủy ban Cuba Đoàn kết với miền Nam Việt Nam, với sự hỗ trợ của Phong trào Hòa bình Cuba và Viện Cuba Hữu nghị với các Dân tộc (ICAP), cùng nhiều tổ chức quần chúng khác như Trung tâm những Người Lao động Cuba (CTC) và Liên hiệp Phụ nữ Cuba (FMC).
Nhiều tờ báo danh tiếng thời bấy giờ như Revolución (Cách mạng) và Hoy (Ngày nay), cùng đông đảo các nghệ sỹ và trí thức Cuba cũng nhiệt tình tham gia phong trào đoàn kết với Việt Nam. Mỗi trung tâm sinh viên và người lao động của Cuba đều có một tổ chức đoàn kết với Việt Nam…Phong trào ở Cuba đã gây được tiếng vang trên thế giới, để các nước khác và nhân dân yêu chuộng hòa bình biết được sự thật về cuộc chiến bất công tại Việt Nam, nơi chứng kiến nhiều tội ác chống lại một dân tộc dũng cảm, có đầy đủ quyền được độc lập hoàn toàn.Từ đây, một làn sóng khổng lồ ủng hộ nhân dân Việt Nam anh em đã trỗi dậy, kể cả ngay chính tại Mỹ. Hàng nghìn người Mỹ, đặc biệt là giới trẻ, đã từ chối tham gia cuộc chiến. Ngày 15/7/1976, sau chiến thắng của Việt Nam, Lào và Campuchia, Ủy ban Đoàn kết đã trở thành Hội Hữu nghị Cuba-Việt Nam.
Ngày 12/9/1973, chuyến thăm đầu tiên của Chủ tịch Fidel tới Việt Nam đã gây chấn động. Không thể không nhắc đến một cử chỉ mang đậm tính biểu tượng: đó là việc hầu hết các lãnh đạo cấp cao nhất của Việt Nam tại thời điểm đó là Tổng Bí thư Lê Duẩn, Chủ tịch Ủy ban Thường vụ Quốc hội Trường Chinh, Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Đại tướng Võ Nguyên Giáp và tất cả các ủy viên Bộ Chính trị đều tới sân bay Gia Lâm (Hà Nội) đón Chủ tịch Fidel. Sau nghi lễ đón tiếp và giao lưu với nhân dân Việt Nam, Chủ tịch Fidel cùng các nhà lãnh đạo Lê Duẩn, Trường Chinh và Phạm Văn Đồng cùng đi trên một chiếc xe mui trần, lần đầu tiên được sử dụng trong nghi thức đón tiếp nguyên thủ quốc gia hoặc người đứng đầu chính phủ. Đây thực sự là khoảnh khắc có một không hai khi những vĩ nhân của cả hai dân tộc cùng đứng chung một khuôn hình. Người dân Việt Nam đổ ra đường chào đón mỗi khi Chủ tịch Fidel đi qua và nhà lãnh đạo Cuba hết sức xúc động trước những tình cảm nồng hậu và chân thành này. Điều duy nhất lãnh tụ Fidel tiếc nuối là không kịp thăm Việt Nam trước năm 1969 để gặp Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại.
Ngày 15/9/1973, chuyến bay đặc biệt đưa đồng chí Fidel cùng đoàn đại biểu Chính phủ Cuba và Thủ tướng Phạm Văn Đồng tới Đồng Hới (Quảng Bình), rồi tiếp tục đi bằng ôtô vào Quảng Trị.
Lãnh tụ Cuba đã đến thăm nhiều nơi vùng giải phóng tỉnh Quảng Trị, khi vùng đất này vẫn còn vương mùi thuốc súng. Nhiều nơi lãnh tụ Fidel Castro đến thăm cũng chỉ cách bờ Nam sông Thạch Hãn hơn 10km - nơi lúc bấy giờ địch còn tạm chiếm đóng và luôn chĩa nòng pháo về phía Bắc sông Thạch Hãn. Lãnh tụ Fidel Castro đã đi bộ từ cầu Đông Hà, thị xã Đông Hà (nay là thành phố Đông Hà) ngược lên phía Tây (nay là đường Trần Hưng Đạo) để thị sát những lô cốt, vũ khí của địch bỏ lại và chứng kiến nỗ lực của quân và dân Quảng Trị xây dựng lại quê hương sau chiến tranh. Tiếp đó, lãnh tụ Fidel Castro ngược lên Đường 9 đến thăm Cao điểm 241 ở xã Cam Thành, huyện Cam Lộ và Trụ sở Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam ở thị trấn Cam Lộ, huyện Cam Lộ; thăm Dốc Miếu (huyện Gio Linh) là căn cứ quân sự quan trọng của Mỹ có phòng tuyến hàng rào điện tử McNamara.
Sáng 15/9/1973, lãnh tụ Fidel Castro dẫn đầu phái đoàn của Cuba đến Cao điểm 241 trong sự chào đón nồng nhiệt của đông đảo cán bộ, chiến sỹ và Nhân dân ta. Tại đây, lãnh tụ Cuba phất cao lá cờ truyền thống của Sư đoàn 304 trên cao điểm 241 vẫn còn ngổn ngang xác xe tăng và khí tài của Quân đội Mỹ. Những nơi lãnh tụ Fidel Castro đến, cán bộ, chiến sỹ và Nhân dân ta tiếp đón hết sức nồng nhiệt và chân thành khi xếp hàng dài, cùng những tràng vỗ tay liên hồi, rền vang. Cán bộ, chiến sỹ và Nhân dân ta đều dành sự cảm phục với lãnh tụ Fidel Castro, bởi là nguyên thủ quốc gia nhưng ông rất gần gũi, thân thiết và không sợ hiểm nguy.
Tại buổi míttinh ở Cao điểm 241, lãnh tụ Fidel Castro đã diễn thuyết hơn nửa giờ. Ông đã được các cán bộ, chiến sỹ trao tặng lá cờ Bách chiến Bách thắng lấp lánh Huân chương của đoàn Khe Sanh, Quân giải phóng Trị Thiên-Huế. Cầm lá cờ trên tay, lãnh tụ Fidel Castro hô to trước đông đảo chiến sỹ: “Các đồng chí hãy mang lá cờ Bách chiến Bách thắng này cắm tại Sài Gòn. Hẹn gặp lại tại Sài Gòn sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng.” Trong suốt hơn 30 phút diễn thuyết, lãnh tụ Cuba ca ngợi lòng dũng cảm, sự can trường, chiến thắng oanh liệt của quân và dân ta; tình đoàn kết đặc biệt, thủy chung giữa Việt Nam và Cuba. Tại cuộc míttinh lãnh tụ Fidel Castro nhấn mạnh: “Nhân dân Việt Nam luôn luôn là một dân tộc thống nhất và tự do. Không có một dân tộc nào trong thời đại ngày nay đã chiến đấu một cách gian khổ như Nhân dân Việt Nam vì độc lập của mình. Thắng lợi to lớn, thắng lợi thần kỳ của Việt Nam”.
Chủ tịch Fidel đã giương cao lá cờ của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam như thể ông chính là người chiến sỹ mang cờ hiệu của một trong những trận chiến khốc liệt ở Quảng Trị. Đẫm mồ hôi, nhưng ông thực sự vô cùng phấn khởi.
Sự hiện diện của vị nguyên thủ nước ngoài đầu tiên ở vùng đất vừa mới được giải phóng Quảng Trị đã trở thành nguồn động viên, cổ vũ lớn lao đối với quân và dân ta trong cuộc đấu tranh vì hòa bình, độc lập, thống nhất đất nước. Mỗi hình ảnh, lời nói, cử chỉ của lãnh tụ Fidel Castro đều in sâu trong lòng cán bộ, chiến sỹ và Nhân dân; đồng thời là sự cổ vũ mạnh mẽ đối với toàn thể nhân dân Quảng Trị nói riêng, miền Nam Việt Nam nói chung.
50 năm đã trôi qua nhưng lời bất hủ của Chủ tịch Fidel “Vì Việt Nam, Cuba sẵn sàng hiến dâng cả máu của mình!” đã thấm sâu vào trái tim của dân tộc Việt Nam anh em.
Nhớ lại những ngày mùa thu lịch sử này, Nhân dân Cuba và Nhân dân Việt Nam càng quyết tâm cùng nhau vun đắp tình đoàn kết thủy chung, nắm tay nhau cùng bước vào một chương mới của mối quan hệ đặc biệt, không có tiền lệ, là hình mẫu của quan hệ quốc tế - như vị Tổng Tư lệnh Cuba Fidel Castro từng nói./. 

                                                     

* Bài viết có sử dụng tư liệu của Thông tấn xã Việt Nam và tài liệu nguồn Baocaovien.vn của Ban Tuyên giáo Trung ương