Phát huy vai trò của nhân dân và dựa vào nhân dân để xây dựng Đảng là một nguyên tắc xây dựng Đảng theo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin. Chủ nghĩa Mác – Lênin đã khẳng định cách mạng là sự nghiệp của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, do đó, trong cách mạng xã hội chủ nghĩa, sức mạnh của Đảng Cộng sản là ở sự gắn bó mật thiết với nhân dân. Lênin đã dạy rằng: “Muốn phục vụ quần chúng và đại biểu cho lợi ích được nhận thức một cách đúng đắn của họ, thì đội tiên phong, tức là tổ chức, phải tiến hành toàn bộ hoạt động của mình trong quần chúng…, xem mối liên hệ với quần chúng  có được giữ vững không, mối liên hệ đó có mật thiết không…” Xuất phát từ vai trò to lớn của quần chúng nhân dân, nên trong quá trình xây dựng Đảng kiểu mới của giai cấp công nhân, Lênin đã chỉ rõ cần phải thuyết phục đại đa số nhân dân đi theo Đảng và hành động một cách có ý thức. 
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn căn dặn cán bộ, đảng viên phải tin tưởng Nhân dân, phải dựa vào nhân dân mà hoạt động. Người đã dạy rằng: “Ý dân là ý trời. Làm đúng ý nguyện của dân thì ắt thành. Làm trái ý của dân thì ắt bại”. Với Đảng, “nếu không có nhân dân giúp sức, thì Đảng không làm được việc gì hết”. Bởi vậy, “một giây, một phút cũng không thể giảm bớt mối liên hệ giữa ta và dân chúng”. Đặc biệt, Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII đã xác định coi trọng, đẩy mạnh hơn nữa công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng toàn diện về chính trị, tư tưởng, đạo đức, tổ chức và cán bộ. Trong đó, nhấn mạnh việc tập trung thực hiện đồng bộ, hiệu quả nhiệm vụ, giải pháp: “Thắt chặt hơn nữa mối quan hệ mật thiết giữa Đảng với nhân dân, dựa vào nhân dân để xây dựng Đảng”.
Dựa vào Nhân dân để xây dựng, chỉnh đốn Đảng là chủ trương xuyên suốt, nhất quán của Đảng từ khi mới thành lập cho đến hiện nay. Thực tiễn 93 năm qua, dưới sự lãnh đạo của Đảng đã chỉ rõ,  Đảng  ra đời, tồn tại và phát triển là vì lợi ích không chỉ của giai cấp công nhân mà còn vì lợi ích của nhân dân lao động, của toàn thể dân tộc, Đảng ta không có lợi ích nào khác. Chính vì vậy mà Đảng được nhân dân thương yêu, giúp đỡ, thừa nhận là Đảng của chính mình. Điều đó khẳng định, gắn bó với nhân dân là thuộc tính tự nhiên, là bản chất đặc trưng của Đảng, phải trở thành một trong những nguyên tắc hoạt động hàng đầu của Đảng. Nếu Đảng xa dân, không thường xuyên liên hệ với nhân dân, không quan tâm đến lợi ích, tâm tư, tình cảm, cuộc sống của nhân dân thì sớm hay muộn Đảng sẽ gặp khó khăn, thất bại.
Nhận thức về tầm quan trọng của nguyên tắc dựa vào Nhân dân để xây dựng Đảng. Thời gian qua, Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã ban hành nhiều văn bản liên quan đến việc tăng cường mối quan hệ giữa Đảng với Nhân dân. Đảng đã coi trọng khoa học hóa, dân chủ hóa quá trình ra nghị quyết của Đảng, để nghị quyết của Đảng thực sự là “ý Đảng, lòng dân”. Trong quá trình xây dựng nghị quyết, cấp ủy, tổ chức đảng đã có nhiều đổi mới trong việc điều tra, khảo sát thực tiễn, lấy ý kiến của Nhân dân để có định hướng lãnh đạo đúng, sát với cuộc sống, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ cách mạng qua từng thời kỳ. Nhiều sáng kiến, đề xuất của Nhân dân trong thực tiễn cuộc sống được Đảng tiếp thu, vận dụng đưa ra quyết định quan trọng, có tính chiến lược ở những thời điểm khó khăn, thách thức của đất nước... Từ đó, mọi đường lối, chủ trương của Đảng đều đến với nhân dân, được nhân dân đón nhận, tích cực thực hiện.
Các cấp ủy đảng cũng đã coi trọng và đẩy mạnh công tác dân vận, chăm lo nâng cao đời sống của nhân dân. Đảng đã ban hành nhiều văn bản về công tác dân vận, thường xuyên lãnh đạo, chỉ đạo để giữ vững mối quan hệ gắn bó mật thiết giữa Đảng với nhân dân. Công tác tuyên truyền, vận động nhân dân được tăng cường với nhiều hình thức, biện pháp đa dạng, phù hợp; nhiều chính sách an sinh xã hội, xóa đói giảm nghèo, chăm lo đời sống cho nhân dân vùng khó khăn, vùng sâu, vùng xa; hỗ trợ đào tạo nghề đối với học sinh, sinh viên được Đảng, Nhà nước quan tâm và thực hiện có hiệu quả. 
Tuy nhiên, thực tiễn đã chỉ rõ, việc dựa vào Nhân dân để xây dựng Đảng hiện nay vẫn còn tồn tại một số hạn chế nhất định như: Một số cấp ủy, chính quyền địa phương nhận thức về vấn đề này chưa thật sự sâu sắc và đầy đủ, thậm chí có nơi còn vi phạm quyền làm chủ của nhân dân, ngại tiếp xúc, đối thoại với nhân dân, thiếu trách nhiệm trong giải quyết nguyện vọng chính đáng, bức xúc của người dân. Việc ra nghị quyết và tổ chức thực hiện nghị quyết ở một số tổ chức đảng chưa thực sự dân chủ và khoa học, chưa phản ánh được ý nguyện của nhân dân. Việc chăm lo nâng cao đời sống nhân dân chưa được quan tâm sâu sát, đời sống của một bộ phận nhân dân còn gặp nhiều khó khăn nhất là vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo…. Một bộ phận cán bộ, đảng viên quan liêu, xa dân, nói không đi đôi với làm; việc phát huy vai trò của nhân dân trong xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền có lúc, có nơi chưa đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình hiện nay.
Dựa vào nhân dân để xây dựng Đảng là một chủ trương nhất quán, xuyên suốt của Đảng ta và càng cần được tiếp tục đẩy mạnh trong giai đoạn hiện nay. Do đó thời gian tới cấp ủy đảng và hệ thống chính trị cần nghiên cứu thực hiện tốt một số giải pháp cơ bản sau:
Thứ nhất, cần nâng cao nhận thức của toàn Đảng và các tầng lớp nhân dân về nguyên tắc dựa vào Nhân dân để xây dựng Đảng. Phải luôn thực hiện lời căn dặn của Người: “Đảng ta là một Đảng cầm quyền. Mỗi đảng viên và cán bộ phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư. Phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đầy tớ thật trung thành của nhân dân”.  Chú trọng đẩy mạnh công tác tuyên truyền, cổ vũ và nhân rộng các nhân tố mới, các điển hình tiên tiến, các gương người tốt, việc tốt của cán bộ, đảng viên; phát huy tinh thần yêu nước, thực hành dân chủ, tạo ra phong trào hành động cách mạng trong toàn dân, góp phần thực hiện thắng lợi công cuộc đổi mới và phát triển đất nước. 
Thứ hai, tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng, ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Cán bộ, đảng viên phải hiểu dân, gần dân, gương mẫu, tận tụy với công việc, nói đi đôi với làm, dám làm, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung để nhân dân tin tưởng, noi theo. Quan tâm quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ gắn với nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, đáp ứng yêu cầu trong tình hình mới.
Thứ ba, tiếp tục đổi mới, nâng cao hiệu quả công tác dân vận của Đảng, nhất là công tác dân vận trong các cơ quan Nhà nước. Xây dựng và thực hiện phong cách làm việc: “trọng dân, gần dân, hiểu dân, học dân và có trách nhiệm với dân”, “nghe dân nói, nói dân hiểu, làm dân tin”; tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật về Quy chế Dân chủ ở cơ sở; tôn trọng, bảo vệ quyền con người, quyền và nghĩa vụ công dân. Sớm thể chế hóa phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”. Tiếp tục đẩy mạnh công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực và giải quyết kịp thời những bức xúc, kiến nghị chính đáng của Nhân dân.