Đảng ta luôn quan tâm nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của tổ chức cơ sở đảng và chất lượng đội ngũ đảng viên và coi đây là nhiệm vụ trọng yếu, thường xuyên. Điều lệ Đảng đã khẳng định “tổ chức cơ sở đảng là nền tảng của Đảng, hạt nhân chính trị ở cơ sở”, là cầu nối giữa Đảng với Nhân dân, bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng ở cơ sở. Mặt khác, tổ chức cơ sở đảng là nơi quản lý, giáo dục và rèn luyện  đội ngũ cán bộ, đảng viên, kể cả cán bộ, đảng viên đã nghỉ công tác. Là nơi trực tiếp đưa chủ trương, đường lối của Đảng vào cuộc sống. Do đó, nếu như tổ chức cơ sở đảng không phát huy được vai trò của mình, nhất là, trong quản lý cán bộ, đảng viên thì rất dễ bị các thế lực thù địch lợi dụng để lôi kéo, kích động “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”. Vì thế, tại Đại hội XIII của Đảng, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh: “Công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng phải được triển khai quyết liệt, toàn diện, đồng bộ, thường xuyên, hiệu quả cả về chính trị, tư tưởng, đạo đức, tổ chức và cán bộ. Kiên định, vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; nâng cao năng lực lãnh đạo, cầm quyền và sức chiến đấu của Đảng; thường xuyên củng cố, tăng cường đoàn kết trong Đảng và hệ thống chính trị; thực hiện nghiêm các nguyên tắc xây dựng Đảng, thường xuyên đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng”.

Hiểu một cách ngắn gọn nhất thì “tự diễn biến”, “tự chuyển hoá” trong nội bộ chính là sự suy thoái từ bên trong. Đó chính là quá trình tự biến đổi về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên theo chiều hướng tiêu cực, dẫn đến làm mất dần/thui chột dần các chuẩn mực của người đảng viên cộng sản, dẫn đến ngày càng xa rời những nguyên tắc, quan điểm, lý tưởng xã hội chủ nghĩa và suy giảm niềm tin vào chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; dẫn đến nhìn hiện thực không khách quan, gieo rắc hoài nghi và quy kết những hạn chế, bất cập… là do đường lối sai, sự lãnh đạo, quản lý yếu kém của Đảng và Nhà nước. Từ đó, đòi đa nguyên, đa đảng, thực hiện xã hội dân sự; thậm chí là tung tin và tin rằng trong Đảng có phe phái, tranh đấu quyền lực… để chia rẽ sự đoàn kết, thống nhất trong Đảng; chia rẽ khối đại đoàn kết toàn dân tộc… Quá trình “tự diễn biến” đó diễn ra khi âm thầm, lặng lẽ, khi “bùng lên” bên trong mỗi cá nhân, tổ chức, tùy thuộc vào sự “miễn dịch” của mỗi người và mỗi tổ chức. Song, có một điều phải khẳng định chắc chắn là, khi những yếu tố cách mạng, tích cực bị phai nhạt, thậm chí bị tư tưởng phi xã hội chủ nghĩa thắng thế, thì khi ấy, sự "tự diễn biến" đó sẽ dẫn đến sự “tự chuyển hoá”. Và như vậy, sẽ không còn người cán bộ, đảng viên toàn tâm, toàn ý phụng sự Tổ quốc và phục vụ Nhân dân, kiên định con đường đã chọn, mà thay vào đó là những người có suy nghĩ, hành động tuyên truyền, chống đối, chống phá Đảng, Nhà nước và chế độ.

 “Tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” một mặt là do sự “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ ta. Mặt khác và rất quan trọng là do âm mưu và hoạt động tác động chuyển hóa chính trị của các thế lực thù địch. Hai yếu tố này có mối quan hệ chặt chẽ, biện chứng với nhau. Yếu tố bên ngoài thúc đẩy, tạo điều kiện cho yếu tố bên trong; yếu tố bên trong tạo sự chú ý và điều kiện thuận lợi cho yếu tố bên ngoài. “Tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” bên trong sẽ quyết định sự thay đổi về chính trị nên hết sức nguy hiểm. Vì vậy, phương châm, nguyên tắc bảo đảm an ninh nội bộ, phòng, chống chuyển hóa chính trị là phải chủ động phòng ngừa, giữ vững bên trong là chính.

Sự “tự diễn biến”, “tự chuyển hoá” của mỗi cán bộ, đảng viên đều liên quan chặt chẽ đến mỗi tổ chức, địa phương, cơ quan, đơn vị. Hơn nữa, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” có thể nảy sinh ở những cán bộ, đảng viên, quần chúng và cũng có thể đến từ những cán bộ, đảng viên có chức, có quyền ở tất cả các cấp, song nguy hiểm hơn là khi nó nảy sinh ở những cán bộ, đảng viên có chức, có quyền cao, liên quan đến việc hoạch định chính sách của Đảng và Nhà nước. Cho nên, nếu "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" không được ngăn ngừa, ngăn chặn từ sớm, từ xa và triệt để thì tất yếu sẽ dẫn đến tổ chức bị mất đoàn kết, suy thoái và tự tan rã. 

Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XII đã chỉ ra 9 biểu hiện của sự “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Trong đó, có một số biểu hiện dễ nhận biết, đó là: Phản bác, phủ nhận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các nguyên tắc tổ chức của Đảng, nhất là nguyên tắc tập trung dân chủ, đòi thực hiện “đa nguyên, đa đảng”; phản bác, phủ nhận nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, đòi thực hiện thể chế “tam quyền phân lập”; phủ nhận nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, chế độ sở hữu toàn dân về đất đai; kích động tư tưởng bất mãn, chống đối trong nội bộ; lợi dụng và sử dụng các phương tiện thông tin, truyền thông, mạng xã hội để nói xấu, bôi nhọ, hạ thấp uy tín, vai trò lãnh đạo của Đảng, gây chia rẽ nội bộ, nghi ngờ trong cán bộ, đảng viên và Nhân dân...Văn kiện Đại hội XIII của Đảng đã đánh giá: “Một bộ phận cán bộ, đảng viên chưa tiên phong gương mẫu; tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống, biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ vẫn còn diễn biến phức tạp. Từ suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống dẫn tới "tự diễn biến," "tự chuyển hóa" chỉ là một bước ngắn, thậm chí rất ngắn, nguy hiểm khôn lường, có thể dẫn tới tiếp tay hoặc cấu kết với các thế lực xấu, thù địch, cơ hội, phản bội lại lý tưởng và sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc.

Trung ương khẳng định, sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, tham nhũng, tiêu cực, "tự diễn biến", "tự chuyển hoá" trong nội bộ có cả nguyên nhân khách quan và chủ quan, trong đó nguyên nhân chủ quan là chủ yếu, bắt nguồn từ chủ nghĩa cá nhân, từ việc bản thân cán bộ, đảng viên thiếu tu dưỡng, rèn luyện; lập trường tư tưởng không vững vàng; sa vào chủ nghĩa cá nhân, quên mất trách nhiệm, bổn phận trước Đảng, trước dân. Nguyên tắc tập trung dân chủ bị buông lỏng, nguyên tắc tự phê bình và phê bình thực hiện không nghiêm. Việc nghiên cứu, sửa đổi, ban hành cơ chế, chính sách, luật pháp thích ứng với nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa chưa kịp thời; nhiều văn bản quy định thiếu chế tài cụ thể, thực hiện không nghiêm. Quản lý cán bộ, đảng viên còn lỏng lẻo. Đánh giá, sử dụng, bố trí cán bộ còn nể nang, cục bộ. Công tác giáo dục chính trị tư tưởng cho cán bộ, đảng viên chưa được coi trọng đúng mức, chậm đổi mới, kém hiệu quả. Công tác kiểm tra, giám sát, giữ gìn kỷ cương, kỷ luật ở nhiều nơi chưa thường xuyên, không nghiêm túc. Chưa phát huy đầy đủ, hiệu quả vai trò của nhân dân trong việc giám sát, phản biện, góp ý kiến xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền thông qua Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và các hình thức khác.

Nghị quyết Trung ương 5 khóa XIII về xây dựng tổ chức cơ sở đảng, nêu rõ: “Một bộ phận đảng viên năng lực, trình độ, trách nhiệm chưa đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới; phai nhạt lý tưởng cách mạng, thiếu bản lĩnh chính trị, đấu tranh tự phê bình và phê bình yếu; tinh thần trách nhiệm, ý chí phấn đấu giảm sút; chưa gương mẫu, sống thực dụng; suy thoái, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, vi phạm nguyên tắc, kỷ luật Đảng, vi phạm pháp luật”.

Tại Hội Nghị quán triệt Nghị quyết Trung ương 5 khóa XIII,  theo Trưởng Ban Tổ chức Trung ương, từ năm 2016-2020, cả nước có 25.104 đảng viên bị xử lý kỷ luật vì các sai phạm sau đây: 15.101 đảng viên suy thoái về đạo đức lối sống, chiếm 64%; 8.281 đảng viên suy thoái về tư tưởng chính trị, chiếm 33,1%; 1.722 đảng viên biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, chiếm 6,9%. Điều đó cho thấy, mặc dù số lượng đảng viên có biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” chưa cao, nhưng nếu chúng ta không có những giải pháp ngăn chặn ngay từ đầu thì sẽ rất nguy hiểm.

Vì vậy, để tổ chức cơ sở đảng phát huy vai trò quan trọng trong việc đấu tranh, ngăn chặn “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ, góp phần bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới, trước hết, cần tập trung đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác giáo dục chính trị tư tưởng. Làm cho mỗi cán bộ, đảng viên phải nhận thức đầy đủ và sâu sắc hơn về chủ nghĩa Mác -Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, hiểu rõ hơn về chủ trương, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước nhất là, Kết luận số 21-KL/TW, ngày 25/10/2021 của Ban Chấp hành Trung ương về đẩy mạnh xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị; kiên quyết ngăn chặn, đẩy lùi, xử lý nghiêm cán bộ, đảng viên suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, biểu hiện "tự diễn biến", "tự chuyển hóa"; Kết luận số 01-KL/TW, ngày 18/5/2021 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW, ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị khóa XII về "Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh"; Quy định số 37-QĐ/TW, ngày 25/10/2021 của Ban Chấp hành Trung ương về những điều đảng viên không được làm; Quy định số 08-QĐi/TW, ngày 25/10/2018 của Ban Chấp hành Trung ương về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, trước hết là Uỷ viên Bộ Chính trị, Uỷ viên Ban Bí thư, Uỷ viên Ban Chấp hành Trung ương…

Kiên quyết phòng, chống, quét sạch chủ nghĩa cá nhân theo tinh thần “tự soi”, “tự sửa” hằng ngày, hằng giờ để mỗi cán bộ, đảng viên đều là những người thực hành cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư; đều là những người mà trong công tác cũng như cuộc sống đời thường “giàu sang không thể quyến rũ, nghèo khó không thể chuyển lay, uy vũ không thể khuất phục” như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã căn dặn; đồng thời,  phải luôn hướng về cơ sở, gắn bó với Nhân dân, dựa vào Nhân dân để xây dựng Đảng, giám sát đội ngũ cán bộ, đảng viên, góp phần xây dựng tổ chức cơ sở đảng đoàn kết, thống nhất, trong sạch, vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức và đạo đức.

Mặt khác, các tổ chức cơ sở đảng thường xuyên cập nhật, trang bị kiến thức mới cho cán bộ, đảng viên thông qua các buổi nói chuyện chuyên đề, báo cáo thời sự, những thông tin tình hình thế giới, trong nước và của địa phương cho cán bộ, đảng viên. Ban Tuyên giáo cấp ủy các cấp định kỳ thông tin thời sự, cung cấp kiến thức cần thiết cho cán bộ, đảng viên, hưu trí để không phải hụt hẫng tình hình. Làm sao mọi cán bộ, đảng viên phải nhận thức rõ âm mưu, thủ đoạn, lực lượng chống phá, nội dung chống phá của các thế lực thù địch. Tăng cường quản lý, theo dõi tư tưởng của cán bộ, đảng viên, nhất là các đối tượng dễ bị lợi dụng và có biểu hiện suy thoái, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”...

Việc nhận diện, phòng và quyết liệt đấu tranh chống “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ là một vấn đề rất quan trọng trong công tác xây dựng và chỉnh đốn Đảng; là cuộc đấu tranh sinh tử vì sự tồn vong của Đảng và chế độ. Vì thế, hơn bao giờ hết, càng khó khăn, thách thức, càng đòi hỏi sự quyết tâm cao, sự đồng thuận, đồng lòng trong toàn Đảng, toàn quân, toàn dân: với chủ trương, biện pháp quyết liệt; với tinh thần thái độ chủ động, kiên quyết và không khoan nhượng để ngăn chặn, đẩy lùi sự "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" trong nội bộ, thiết thực góp phần xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, xứng đáng với niềm tin và sự kỳ vọng của Nhân dân./.